نشست دو روزه هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها با ESCAP برگزار شد.

کارگاه در تاریخ ۱۷ و ۱۸ مهرماه به میزبانی دانشگاه تهران و با مشارکت هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها و ESCAP در محل باغ نگارستان برگزار شد. از جمله اهداف کلیدی این کارگاه، شناسایی چالش‌ها، اشتراک‌گذاری تجربیات و ارائه پیشنهادات و برنامه‌های عملیاتی در زمینه مدیریت ریسک سیلاب بودند. در این کارگاه در سطح بین‌المللی نمایندگانی از IFI، ICHARM، CGIAR، RIMES ، UN، SRCIF و در سطح ملی نمایندگانی از کارگروه‌های تخصصی هیأت ویژه گزارش مؤسسات مختلف و وزارت‌خانه‌های مرتبط حضور داشتند. در روز اول و در ابتدای جلسه پس از تلاوت قرآن کریم و پخش سرود ملی، دکتر مصطفی محقق، نماینده ESCAP، ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان، ابراز امیدواری کرد که کارگاه بتواند به اهداف از پیش تعیین شده خود دست یابد و شرکت کنندگان پس از بحث و تبادل نظر درباره موضوعات مشخص شده بتوانند به درک بهتری از چالش‌های پیشرو و راه‌های مواجهه با آن‌ها دست یابند.
در ادامه دکتر نیلی، رئیس دانشگاه تهران و رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها شرح مختصری درباره فعالیت‌های هیأت ارائه کرد. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به تشکیل ۱۶ کارگروه تخصصی برای بررسی ابعاد مختلف سیلاب اخیر، برگزاری جلسات با سازمان‌های ذیربط، یکپارچه‌سازی گزارش نهایی برای پاسخ کامل و مبسوط به سوالات پرسیده شده در پیوست حکم ریاست جمهوری از هرکدام از کارگروه‌ها و تبادل تجربیات با سازمان‌های بین‌المللی اشاره کرد. دکتر نیلی اضافه کرد که در تهیه گزارش از حدود ۳۰۰ استاد دانشگاه و متخصص استفاده شده است که حدود ۷۶ نفر از آنها از استان‌های آسیب دیده در سیلاب اخیر هستند. در پایان دکتر نیلی ابراز امیدواری کرد که نتایج این کارگاه منجر به درک واقع بینانه تر نسبت به مدیریت سیلاب در آینده شود.
در ادامه کارگاه، دکتر پورمحمدی، معاون سازمان برنامه و بودجه با اشاره به اینکه فجایع رخ داده باعث ایجاد مانع در راه رسیدن به اهداف توسعه پایدار است اضافه کرد در مدیریت حوادث، خطرات مربوط به تغییر اقلیم به سرعت در حال افزایش است و اتفاقاتی مانند سیل و طوفان شن و ریزگردها ما را ملزم می‌کند تا سیاست‌های کنونی مدیریت بحران را مورد بازنگری اساسی قرار دهیم. دکتر پورمحمدی به اقدامات اساسی دولت برای مدیریت سیلاب اخیر به شیوه استراتژیک و راهبردی اشاره کرد. ازجمله اینکه سازمان برنامه و بودجه به همراه نهادهای مرتبط با سازمان ملل متحد یک ارزیابی جامع پس از وقوع سیلاب درباره اثرات و پیامدهای سیلاب انجام داده است.
در ادامه نشست افتتاحیه، خانم اوگوچی دنیلز، هماهنگ کننده سازمان ملل متحد در ایران از پاسخ سریع دولت ایران به سیلاب فروردین ۹۸ تشکر و قدردانی کرد. وی افزود در حال حاضر چالش اصلی این است که فرآیند بازسازی به گونه‌ای باشد تا اثرات سیلاب‌ها در آینده را کاهش دهد. خانم دنیلز آمادگی کامل نهادهای مرتبط با سازمان ملل را برای همکاری نزدیک با دولت ایران به منظور بهبود سیستم مدیریت بحران اعلام کرد.
پس از پخش کلیپی کوتاه بر اساس گزارش مربوط به اتفاقات رخ داده در آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۱۹، سانجای سریواستاوا به گزارش اخیر سندای اشاره کرد. در این گزارش در مدیریت بحران یک تغییر اساسی رخ داده است و رویکردها دیگر درباره مدیریت حوادث نیست بلکه درباره مدیریت خطر است. وی خاطر نشان کرد که حدود ۶۷۵ میلیارد دلار در هر سال در منطقه آسیا و اقیانوسیه به علت بلایا از دست می‌رود و این رقم در حدود ۴/۲ درصد از تولید ناخالص ملی این منطقه است. البته این خسارت به طور یکنواخت میان کشورهای منطقه پخش نمی‌شود و عمده آن مربوط به مناطق خاصی است. آقای سریواستاوا اضافه کرد که افزایش بلایای طبیعی منجر به افزایش ضریب جینی و در نتیجه شکاف جمعیتی و فقر بیشتر می‌شود.
نشست اول: شناسایی ریسک اقلیمی به منظور مدیریت بلایای با منشأ هواشناسی و هیدرولوژی در ایران
در ابتدا، دکتر بابل از تایلند در ارتباط با تغییر اقلیم و خطرات سیل در جنوب غربی آسیا توضیحاتی داده و در ادامه به چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این راستا اشاره نمود. پس از آن، اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران، نظرات خود را در خصوص مدیریت سیل ۱۳۹۸ ایران بیان نموده و به ارائه چالش‌های کلیدی عملیاتی و درس آموخته‌ها پرداخت.
در بخش بعد، رضوانی از سازمان برنامه و بودجه به نتایج ارزیابی نیازهای بعد از فاجعه (PDNA) سیل ۱۳۹۸ ایران پرداخت. ایشان پس از معرفی گروه مسئول این امر و شرح وظایف آن، PDNA را معرفی و جایگاه آن را در زمان وقوع بلایا مشخص کردند. ایشان PDNA را مکانیزمی برای ارزیابی فاجعه و برنامه‌ریزی برای بازیابی پس از رخداد آن معرفی کردند. ایشان در ادامه در مورد مراحل انجام PNDA را معرفی کردند. در انتها نیز ایشان پس از معرفی استان‌های با بیشترین خسارت وارده، خلاصه‌ای از فعالیت‌های صورت‌گرفته UNDP در این رابطه را ارائه کردند.

نشست دوم: شناسایی ظرفیت سازمانی مؤسسات هیدرولوژیکی و هواشناسی ملی ایران و سازمان‌های ذیربط
در این نشست دکتر مجید آزادی معاون سازمان هواشناسی سخنرانی خود را با موضوع سامانه هشدار سریع سیلاب ASMER ارائه کردند. ایشان ضمن اشاره به افزایش رخداد سیلاب در ایران و افزایش خسارات وارده از این حوادث، انواع سیلاب‌های رخ داده در ایران را معرفی کردند. پس از این سیستم هشدار سریع سیلاب ASMERC را به عنوان یک سیستم گرافیکی مناسب معرفی کردند. ایشان در معرفی این مدل، به پروسه پردازش اطلاعات در این مدل و بررسی عوامل مختلف و پیچیده هیدرولوژیکی اشاره کرده و برخی از خروجی‌های آن را در حادثه سیل اخیر ایران ارائه کردند.
سپس دکتر بهلول علیجانی رئیس کارگروه اقلیم‌شناسی و هواشناسی و همینطور استاد دانشگاه خوارزمی تهران، به ارائه موضوع توصیف سیلاب‌های سال ۱۳۹۸ ایران از بعد علمی پرداختند. ایشان قبل از هر چیز به تنوع اقلیمی ایران در زمان و مکان اشاره کردند و این موضوع را در حادثه سیلاب اخیر مطابق با برداشت‌های مشاهداتی نشان دادند. ایشان همچنین عامل اصلی وقوع رواناب شدید را بارش تجمعی چند روزه اعلام کردند و نقش میزان بارش حداکثر روزانه را کمرنگ دانستند. ایشان عامل اصلی این بارندگی را تغییر اقلیم دانستند و اظهار کردند افزایش دما و رطوبت می‌تواند اقلیم را به صورت طبیعی نامنظم کند و مردم و دولت بایستی خود را برای حوادث و مخاطرات اقلیمی طبیعی آماده کنند. در ادامه و پس از خاتمه ارائه ایشان، اعضا حاضر در جلسه، سوالات خود را در این رابطه مطرح کردند.
نشست سوم: رویکرد‌های میان بخشی به منظور ارتقا تاب آوری و مدیریت ریسک سیل در سطح ملی: به اشتراک‌گذاری تجربیات
در ابتدا دکتر بابل به ارائه موضوع روند کنونی و چشم‌اندازها در رابطه با مدیریت ریسک سیلاب با استفاده از زیرساخت‌های سبز و خاکستری پرداختند. ایشان ابتدا زیرساخت‌های سبز و خاکستری را معرفی کردند. سپس روش‌های مدیریت سیلاب را بر اساس این دو دسته و با ذکر مثال تبیین کردند. ایشان ذکر کردند روش‌های مدیریت سیل با استفاده از زیرساخت‌های سبز، رویکرد جامعی برای استفاده از خدمات اکوسیستمی هستند که نقش مهمی نیز در تخفیف تغییر اقلیم و سازگاری با آن دارند. ایشان پس از ذکر این موارد، نمونه اجرا شده در شهر وین را توصیف نمودند.
در ادامه دکتر هو ژانگ از چین، در مورد انعطاف‌پذیری سازه‌های برقابی نظیر سد، مخزن و نیروگاه¬، تجربیاتی از کشور چین را بیان نمود. ایشان در ابتدا نقشه آسیب‌پذیری سیل کشور چین را نمایش داده و ضمن معرفی ارگان‌های مرتبط با موضوع مدیریت ریسک سیلاب، برخی آئین‌نامه‌ها و کتب خروجی از این سازمان‌ها را به اعضا معرفی کردند. ایشان در ادامه برخی سازه‌ها و اقدامات مهندسی و غیر مهندسی شکل گرفته در چین، در راستای برآورده کردن دغدغه‌های موجود در آئین‌نامه را معرفی کرده و در انتها ضمن به اشتراک‌گذاری تجارب خود در این زمینه، به چالش‌های موجود اشاره کردند.
سپس دکتر علی‌اکبر آقا‌کوچک، رئیس کارگروه زیرساخت‌ها و استاد دانشگاه تربیت مدرس، در ارتباط با عملکرد زیرساخت‌ها در مواجهه با سیلاب‌های سال ۱۳۹۸، توضیحاتی ارائه نمود. وی در ابتدا به موقعیت مکانی سیل‌های به‌وقوع پیوسته و خسارات وارده از جمله تلفات مالی وارده بر استان‌های سیل‌زده اشاره نمود. سپس به معرفی سازه‌های آبی که در معرض سیل قرار داشته و علل تخریب آنها (ازجمله ناپایداری شیروانی‌ها) پرداخت و آماری از خسارات وارده بر سازه‌های فوق در اثر سیل اخیر را ارائه و مسئله مذکور را به صورت فنی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. ایشان در پایان سخنان خویش به بیان دروس آموخته در زمینه بودجه، برنامه-ریزی، طراحی و ساخت زیرساخت‌ها و مسائل فنی پرداخت.
بعد از اینَ دکتر جاوید اقبال از پاکستان در خصوص "ایجاد زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر برای اتصال یکپارچه (seamless connectivity)" صحبت کردند. ایشان در ابتدا ضمن توضیح در مورد ضرورت و اهمیت مساله، مخاطرات طبیعی تهدیدکننده در این حوزه را برشمردند. در ادامه به چالش‌های مرتبط با حل این موضوع اشاره کرده و برنامه پیشنهاد شده SIDRR برای این مساله را ارائه کردند. ایشان پس از معرفی اهداف و مسئولین این برنامه، اقدامات صورت گرفته در کشورهای مختلف را در این راستا معرفی کردند.
پس از آن دکتر محمد‌مهدی عزیزی رئیس کارگروه شهرسازی، معماری و میراث فرهنگی و استاد دانشگاه تهران، در راستای موضوع تاب‌آوری در مناطق شهری و روستایی سیل زده، به ارائه تجربیات کشور در سیل اخیر پرداخت. وی در ابتدا، خسارات وارده در استان‌های سیل‌زده در اثر سیل ۱۳۹۸ در ایران را به صورت کمی ارائه کرد. سپس به تبیین سوالات طرح شده از هیأت در این راستا و پاسخ‌های پیشنهادی کارگروه پرداخت و روش‌هایی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها پیشنهاد داد. ایشان به عنوان مطالعه موردی، شهرستان پل‌دختر در استان لرستان را مورد بررسی قرار داده و نهایتاً به بیان درس آموخته‌ها پرداخت.
در پایان دکتر محمدرضا ذوالفقاری، رئیس کارگروه مدیریت ریسک و بیمه و دانشیار دانشگاه صنعتی خواجه نصیر¬الدین طوسی، به بیان چالش‌های خطرات فاجعه‌آمیز در ایران پرداخت. وی در بیانات خود به مباحثی از قبیل چالش‌های تأمین مالی پس از فاجعه در ایران، خطرات متعارف (مثل آتش‌سوزی) در مقابل خطرات طبیعی، چالش‌های شرکت‌های بیمه داخلی و … اشاره نمود. سپس به ارائه توضیحات مبسوط در خصوص صندوق بیمه ملی، مقایسه آن با سایر گزینه‌ها، چالش‌های مربوط به توسعه صندوق و… پرداخته و الزامات حقوقی و فنی را ارائه کرد. وی در ادامه به ارائه مدل‌سازی خطر سیل احتمالی در نمونه‌های واقعی پرداخت و راهکارهای عملی پیشنهاد نمود. ایشان همچنین از مدل‌سازی ریسک به عنوان مؤلفه اصلی طراحی‌ها سخن به میان آورد و نهایتاً اظهار داشت که اکثر شهرهای ایران در معرض خطرات طبیعی قرار دارند و در خصوص راهکارهای پیشنهادی قویاً به تعهد و حمایت قانونی دولت نیاز است.
روز دوم
نشست چهارم: مرتبط کردن نوآوری‌ها و ایده‌های پیشنهادی سازمان‌های مختلف بین‌المللی
در شروع جلسه دکتر تتسویا ایکدا ، رئیس مرکز بین‌المللی مدیریت ریسک و خطر آب (ICHARM )از ژاپن؛ از طریق اسکایپ در رابطه با برنامه تاب‌‌آوری آب (IFI) سخنرانی نمود. ایشان در ابتدا ضمن معرفی ICHARM و معرفی ارکان آن، سخنرانی خود را با عنوان چارچوب تاب‌آوری آب در برنامه بین المللی سیل IFI، را ارائه کردند. سپس ایشان مخاطرات بین‌المللی و اقدامات صورت‌گرفته در این چارچوب را سطح بین المللی (کشورهای سریلانکا، میانمار، اندونزی و …) شرح دادند.
سپس دکتر سانجای اسریواستوا مباحثی درخصوص فرصت‌های ایجاد‌شده از طریق شبکه تاب آور در برابر سوانح و بلایا در آسیا و اقیانوسیه ( (APDIMمطرح کرد.
در ادامه، دکتر انشول آگاروال از مؤسسه تکنولوژی آسیا در بانکوک (از طریق اسکایپ) توضیحات خود را در ارتباط با سیستم هشدار زودهنگام چند مخاطره‌ای منطقه‌ای (RIMES) ارائه نمود. ایشان در ابتدا ضمن معرفی سیستم RIMES و بررسی ارکان آن، کشورهایی که از این سیستم استفاده می‌کنند را برشمردند و این سیستم را سیستمی پیچیده با قابلیت ارتباط بین دانشگاه، مؤسسات اجرایی و جامعه دانستند.
همچنین دکتر عباس استادتقی‌زاده، دبیر کارگروه امداد، نجات و سلامت و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، در مورد انعطلاف‌پذیری سیستم سلامت در برابر سیل در ایران توضیح دادند. ایشان نخست به ارائه و بررسی خطرات سیل بر سلامتی و ارائه آماری از جمعیت آسیب‌دیده پرداخت. در ادامه سوالات رئیس‌جمهور درخصوص سیل اخیر و به دنبال آن، زمینه‌های تحقیقاتی مرتبط و روش‌های جمع‌آوری و پردازش اطلاعات مطرح گردید. وی در انتها، به ارائه دست‌آوردها، رویکردها و پیشنهادات کارگروه امداد، نجات و سلامت در راستای پاسخگویی به سوالات مذکور پرداخت.
در بخش دوم این نشست، ابتدا دکتر هو ژانگ، از چین در مورد ایجاد پیوند در زمینه مدیریت ریسک سیل بین ایران و چین سخنرانی نمود. در این راستا، وی ابتدا بیانات خود را در زمینه فرصت همکاری علمی - پژوهشی مطرح کرد. سپس مطالبی درخصوص آموزش و بورس تحصیلی ارائه نمود و در انتها به بیان پیشنهاداتی درخصوص پروژه‌های ساخت و ساز جاده و راه‌های ارتباطی پرداخت.
در پایان این بخش، دکتر تادا سوخاپونافان از تایلند مدیریت ریسک سیل در تایلند را مورد بحث قرار داد. وی نخست به معرفی عوامل مؤثر بر رواناب و نمایش نقشه‌های بادهای موسمی و طوفان¬ در ماه‌های مختلف در کشور تایلند پرداخت. در ادامه، عوامل مؤثر بر وقوع خشکسالی و سیل از جمله فاکتورهای توپوگرافی، اقلیمی، مشخصات رودخانه و … را تشریح کرد. سپس به ارائه انواع سیل و تصاویر مرتبط از نمونه‌های واقعی پرداخت و از روش¬ها و راهکارهای چگونگی جلوگیری و کاهش سیل سخن به میان آورد. وی در انتها اظهار داشت که وقوع سیل به طرز حیرت‌انگیزی در سال افزایش یافته و لذا یافتن روش‌های مختلف برای جلوگیری از تلفات سیل، لازم و ضروری است. یکی از این رویکردها، سیستم هشدار زودهنگام سیل است و لازمه دستیابی به آن، تهیه اطلاعات مفید، مشاهدات و ادراک قوی و ارتباطات مؤثر می‌باشد.

نشست پنجم: نوآوری‌های پیش‌بینی سیل و سیستم‌های هشدار زودهنگام
در ابتدای این نشست، دکتر علی شهبازی از سازمان آب و برق خوزستان در مورد چالش‌های تصمیم‌گیری در سیل‌های حدی به‌خصوص سیل فروردین ۱۳۹۸ در جنوب غربی ایران صحبت کردند. در این راستا، ایشان ابتدا به بررسی اجمالی وقوع سیل در سال ۱۳۹۸ در جنوب غربی ایران پرداخت. ایشان به این موضوع اشاره نمود که بارندگی تنها دلیل تخریب نبوده و برخی عوامل دیگر ازجمله خاک اشباع‌شده حوضه‌ها، حداکثر سطح برف مشاهده‌شده در بالادست حوضه‌ها، رقوم بالای آب مخازن سدها قبل از وقوع سیل و … اثرات سیل را تشدید نموده است. وی در ادامه، تعدادی از سوالات اساسی تصمیم‌گیرندگان در زمینه مدیریت و بهره‌برداری از مخازن در وقوع سیل احتمالی را مطرح کرد؛ سپس در خصوص مؤلفه‌ها و روش تصمیم‌گیری در KWPA توضیحاتی ارائه نمود و نهایتاً انواع چالش‌ها در تصمیم‌گیری مدیریت سیل را مطرح کرد.
سپس دکتر کانوکسری ساریناپاکورن از تایلند از سرمایه گذاری به منظور پیشرفت در پیش‌بینی وضعیت آب و هوا و اقلیم برای بهبود پیش‌بینی سیل و سرویس‌های هشدار زودهنگام صحبت به میان آورد. ایشان در جریان سخنرانی، به بررسی و ارائه توضیحاتی در خصوص کاربرد S&T برای مدیریت منابع آب و کشاورزی و R&D در فناوری و سیستم مدیریت آب پرداخت. در ادامه، مدیریت منابع آب در سطوح مختلف ازجمله سطوح منطقه‌ای، ملی، استانی و جامعه را مورد بررسی قرار داد و در پایان، راهکارها و پیشنهاداتی بمنظور دستیابی به پیشرفت‌هایی در زمینه پیش-بینی اقلیم و هواشناسی ارائه نمود.
در انتهای این بخش آقای ژان هنری (هری) لابویری از هلند به ارائه نقطه‌نظرات خود درباره پیش‌بینی سیل در چارچوب مدیریت یکپارچه آب پرداخت. وی نخست مقدمه‌ای در ارتباط با روش مدیریت ریسک سیل، پیش‌بینی سیل در IWRM، سیستم رودخانه، هیدرولیک و… ارائه نمود. سپس به بحث برنامه‌ریزی مدیریت منابع آب یکپارچه در هلند پرداخت و در ادامه سخنرانی، نمونه‌هایی از سیل در آسیا را مورد بررسی قرار داد. در آخر نیز توصیه‌هایی برای مدیریت سیل در ایران مطرح گردید.
نشست اختتامیه
در نشست اختتامیه، تیم ESCAP فرصت‌هایی را برای همکاری جنوب – جنوب و منطقه‌ای برای مدیریت خطر سیل در جمهوری اسلامی ایران ارائه داد. در انتها بیانیه کارگاه که توسط اعضا شرکت کننده تهیه شده بود، قرائت شده و به تأیید حضار رسید.